طوفان نمکی در یک قدمی دریاچه ارومیه
همین چند سال پیش بود که برای دیدن زیباییهای دریاچه ارومیه باید دست به دامن قایقها میشدیم تا با گشتی نیم ساعته بتوانیم گوشه و کنار این دریاچه را ببینیم. اما با آغاز کاهش تراز آبی این دریاچه از سال ۷۴، کم کم آنقدر وسعت این عرصه طبیعی کم شد که نه از قایق خبری است و نه از افق بیانتهای دریاچه ارومیه. اگر این روزها مسیرتان به اطراف دریاچه ارومیه بیفتد میتوانید به جای قایق سواری پیاده روی کنید.
براساس اعلام ستاد احیای دریاچه ارومیه، با خشک شدن این دریاچه در سالهای اخیر سطحی معادل ۸۲ هزار هکتار از اراضی حاشیهای و بستر آن بهعنوان کانونهای فوق بحرانی تولید ریزگرد شناسایی شده است.
مردم و مسئولان همکاری کنند
گرچه دولت و مسئولان با تشکیل ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه کارهای مثبتی برای احیای این دریاچه انجام دادهاند، اما وضعیت آن همچنان در مرز هشدار قرار دارد و اکنون با نزدیک شدن به تراز آبی ۱۲۷۰٫۴۰ در آستانه بحرانیترین وضعیت در یک قرن اخیر است. به گفته مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه، اختصاص نیافتن بودجه مصوب توسط سازمانهای مربوطه از یک سو و صرفهجویی نکردن در مصرف آب آشامیدنی و مهمتر از آن آب کشاورزی توسط مردم منطقه از سوی دیگر، اصلیترین دلیل بروز چنین شرایطی است. کارشناسان حداقل دو دهه است که درباره پیامدهای خشکی این دریاچه هشدار میدهند و بارها اعلام کردهاند که اگر روند خشکی به این شکل ادامه داشته باشد، بزودی باید منتظر شاهد کویری دیگر در شمال غرب کشور باشیم.
مناطق خشک دریاچه ارومیه دلیل اصلی ریزگردها
مسئول واحد سیاستگذاری دفترتلفیق و برنامهریزی ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه در این خصوص اظهار داشت: از آغاز روند خشکی این دریاچه در سال ۷۴ تا سال ۹۲ طی ۲۰ سال، سالانه ۴۰ سانتیمتر از تراز دریاچه ارومیه پایین آمده بود که این میزان جمعاً به ۸ متر معادل یک ساختمان سه طبقه رسیده است. البته باید بگویم با اجرای طرحهای احیا توانستهایم در تابستان امسال ۶۰ درصد از پهنههای تولید گرد و غبار را در این دریاچه کاهش دهیم، اما همچنان ۴۰ درصد باقی مانده که به طور قطع اعلام میکنم ذرات گرد و غبار مربوط به همین ۴۰ درصد است. تصاویر ماهوارهای که همزمان با انتشار فیلمی از طوفان نمکی در فضای مجازی، ثبت شده مشخص میکند خشکیهای اطراف دریاچه ارومیه قطعاً دلیل اصلی بروز ریزگردها در استانهای آذربایجان شرقی و غربی است.
موفقیت طرح احیا
وی ادامه داد: طرح احیای دریاچه ارومیه موفقیتآمیز بوده است. در سال ۹۲ که عملیات احیای این دریاچه شروع شد، تراز دریاچه ارومیه نسبت به سال ۸۸، ۱۳۰ سانتیمتر پایینتر بود این درحالی بود که طی سالهای ۸۸ تا ۹۲، متوسط بارش حوضه دریاچه ارومیه ۳۳۰ میلیمتر بود، اما امسال نسبت به سال ۹۲، تراز دریاچه ارومیه تنها ۱۰ سانتیمتر پایینتر است. در واقع روند کاهش آب ادامه داشته، اما بشدت گذشته نبوده است.
طوفانهای نمکی دور از انتظار نیست
مسئول واحد سیاستگذاری دفترتلفیق و برنامهریزی ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه افزود: بارشهای پاییزی به کمترین میزان خود در حدود ۵۰ سال گذشته رسیده و امسال تابستان گرمی را پشت سر گذاشتهایم که این شرایط طبیعی مناسب نیست. میتوانیم بگوییم اگر بارشها طی این سالها به اندازه روزهای ابتدایی طرح بود میتوانستیم موفقیت بیشتری داشته باشیم.
همکاران ما در بخش علمی ستاد با مطالعات انجام شده قسمتهای خشک شده مستعد تولید گرد و غبار را بدرستی شناسایی کردهاند، اما کمبود اعتبارات مانع اجرای بموقع طرحها شده است. وقتی بودجه بموقع تزریق نمیشود از طرحها عقب میمانیم و وقوع طوفانهای نمکی دور از انتظار نیست. با وجود آنکه بارها در خصوص تبعات خشکی دریاچه هشدار دادهایم، اما سازمان برنامه و بودجه تاکنون تنها ۲۱ درصد بودجه تصویب شده را پرداخت کرده و دیگر نهادها مانند وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمانهای مرتبط نیز همکاری مناسبی با ستاد نداشتهاند.
کانون ریزگردها را محدود کردهایم
حاجی مرادی ادامه داد: با وجود تمام کمبودها توانستهایم کانونهای مستعد بروز ریزگرد را در محدوده ۵۰۰ کیلومتر نگاه داریم و اگر اجرای طرحهای ستاد نبود اکنون این میزان به ۵ هزار کیلومتر میرسید و شاهد بروز کویری دیگر در منطقه شمال غرب کشور بودیم. حتی تصور این موضوع نیز نگرانکننده است.
مصرف آب بیشتر از میانگین کشوری
وی با انتقاد از شیوه مصرف آب اهالی ساکن اطراف دریاچه ارومیه (استانهای آذربایجان شرقی و غربی) بویژه کشاورزان، افزود: بارها در این خصوص تذکر دادهایم، اما گویا مردم باور نداشتند که بحران تا چه اندازه جدی است و این تصاویر آنان را متوجه عمق فاجعه کرد. تبعات سنگین زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ناشی از خشکی دریاچه ارومیه دامن همه را خواهد گرفت و آن روز دیگر کار از کار گذشته است. با وجود این شرایط، طبق آمارها، کشاورزان این منطقه در هر هکتار از باغهای سیب ارومیه ۱٫۵ برابر باغهای دماوند آب مصرف میکنند. حتی در زمینهای کشاورزی نیز ۱٫۴ برابر نیاز معمول برای کشت گندم آب مصرف میکنند. کمبود آب مشکل کشاورزان نیست بلکه مدیریت صحیح منابع آبی اصلیترین نیاز آنان است.
وی گفت: اگر نتوانیم تا پایان سال ۱۴۰۲ به ثبات کاملی در اجرای طرح ملی احیای دریاچه ارومیه دست پیدا کنیم باید منتظر تبعات بیشتری باشیم. مردم و مسئولان باید به این باور برسند که در اینجا یک غول خفته پنهان شده که اگر فکری به حال آن نکنیم همان طور که رئیس جمهوری گفته بود، تبعات سنگین خشکی دریاچه ارومیه دامن ۱۴ میلیون نفر از جمعیت کشور را خواهد گرفت.
آلودگی تبریز مربوط به دریاچه نیست
هر چند که مسئولان ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه وجود گرد و غبار موجود در شهرها را متأثر از قسمتهای خشک شده دریاچه میدانند، اما «حمید قاسمی» مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی در گفتوگو با «ایران» این موضوع را رد کرده و اظهار داشت: آلودگی هوای شهرتبریز تنها مربوط به ریزگردهاست و ارتباطی با ذرات نمکی دریاچه ارومیه ندارد.
برای اینکه دغدغه در خصوص طوفانهای نمکی در استان نداشته باشیم ۳ ایستگاه سنجش ذرات در حاشیه این دریاچه راهاندازی کردهایم و کیفیت هوا به طور مستمر پایش میشود. میزان ذرات نمک از حد نرمال بالاتر نرفته و اصلاً چیزی بهعنوان طوفان نمکی وجود ندارد و این موضوع را تکذیب میکنم. در شهر تبریز ۱۹ ایستگاه سنجش ذرات داریم، اما تاکنون گزارشی از وجود ذرات نمکی نداشتهایم.
در دوران خشکسالی هستیم و میانگین بارشها نسبت به سالهای گذشته ۳۰ درصد در حوضه دریاچه کاهش داشته است. باید بگویم در حال حاضر دریاچه ارومیه کاملاً خشک نشده، اما با ادامه روند خشکسالی خطر بیشتری این دریاچه را تهدید میکند و احتمال وقوع طوفانهای نمکی وجود دارد.
ذرات نمک در حد میکرون است
«پرویز آراسته»، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی نیز در این خصوص اظهار داشت: نمک در قسمتهای خشک شده دریاچه ارومیه کاملاً سفت شده و امکان پراکندگی توسط باد بسیار کم است، اما نمیتوان گفت که ذرات نمک در گرد و غبار وجود ندارد. حتی اگر ذرات نمک وجود داشته باشد چند میکرون است و به اندازهای نیست که بتوان اعلام کرد، طوفانهای نمکی شکل گرفته است.
وی ادامه داد: در واقع آب نمکها را به قسمتهای میانی دریاچه برده و بعد از تبخیر این نمکها رسوب کردهاند.
سواحل نمکی در اطراف دریاچه وجود ندارد و به همین خاطر امکان پراکندگی نمک اندک است.
نگرانی مردم از بروز طوفانهای نمکی
این روزها پخش فیلمهایی از بروز ریزگردهای نمکی در استانهای آذربایجان شرقی و غربی در فضای مجازی، این نگرانی را میان مردم ایجاد کرده که گفته کارشناسان تحقق یافته و ریزگردهای نمکی بزودی کشاورزی و زندگی ساکنان این استانها را به طور جدی تحت تأثیر قرار می دهد. خبرنگار روزنامه «ایران» برای روشن شدن صحت و سقم این موضوع به سراغ «علی حاجی مرادی» مسئول واحد سیاستگذاری دفترتلفیق و برنامهریزی ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه، «حمید قاسمی» مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی و «پرویز آراسته»، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی رفت تا حقیقت برای مردم مشخص شود.
منبع: روزنامه ایران
