لامپ های کم مصرف
لامپ های کم مصرف همان لامپ های فلورسنت معمولی هستند که با فن آوری جدید به صورت فشرده و در حجم کوچک تولید و عرضه می گردند.
این نوع لامپ ها به دلیل بهره مندی از مزایای بالای زیست محیطی، اقتصادی و بهره وری انرژی، جایگاه ویژه ای در روشنایی عمومی یافته و خود را به عنوان جایگزینی برای لامپ های رشته ای مطرح نموده اند.
لامپ های فلورسنت از یک لوله تخلیه الکتریکی که بوسیله لایه ای از فسفر پوشیده شده و این لوله از بخار جیوه با فشار خیلی کم پر شده است به همراه یک بالاست و دو الکترود تشکیل شده است. (تصویر شماره ۱)
لامپ های کم مصرف رایج در توان های مختلف از ۵ وات تا ۲۰۰ وات موجود بوده و با اشکال متنوعی چون ۶U ، ۵U ، ۴U ، ۳U ، ۲U ، ۱U ، پیچی (اسپیرال)، اتحاد (لوتوس)، تخت، مربعی، دایره ای، حبابدار و …. عرضه می گردند. لازم به توضیح است که رعایت الزامات استاندارد فقط برای لامپ های کم مصرف با توان حداکثر ۶۰ وات در کشور ایران اجباری بوده و باید دارای نشان استاندارد باشند. در ارتباط با لامپ های کم مصرف با توان بالاتر از ۶۰ وات نیز، رعایت الزامات استاندارد اختیاری است.
دلایل توصیه استفاده از لامپ کم مصرف
لامپ های کم مصرف (CFL) تأثیر بسزایی در کاهش انرژی مصرفی و هزینه های مربوطه دارند. بهره نوری بالا، کاهش هزینه های تعویض لامپ، سهولت استفاده، تولید گرمای کمتر در ضمن تولید نور مساوی، توزیع نور مناسب تر با خیرگی کمتر و …. از جمله مزایایی است که آنها را بطور قابل توجهی در مقایسه با سایر منابع نوری دیگر در وضعیت ممتاز قرار داده است. توسعه استفاده از لامپ های کم مصرف سه هدف اصلی را دنبال می کند:
- کاهش صورتحساب برق مصرف کنندگان با سرمایه گذاری معقول
- کاهش میزان سرمایه گذاری جهت تأمین تأسیسات تولید و توزیع برق
- کاهش آلاینده های زیست محیطی
برق مصرفی برای روشنایی، اغلب از احتراق سوخت های فسیلی تولید می شود. آمار و ارقام نشان می دهد که حدود ۸ درصد از انتشار گازهای گلخانه ای جهان مربوط به بخش روشنایی بوده و تغییر جهت به سمت لامپ های کارآمدتر، تقاضای برق را برای روشنایی حدود ۲ درصد کاهش می دهد.
بررسی های UNEP (برنامه محیط زیست سازمان ملل) نشان داده است که ۱۰۰ کشور جهان پتانسیل عظیمی برای صرفه جویی و کاهش انتشار کربن از طریق توسعه استفاده از لامپ های کم مصرف وجود دارد. به عنوان مثال، اندونزی می تواند یک میلیارد دلار در سال صرفه جویی و ۸ میلیون تن در سال کاهش انتشار گازهای گلخانه ای داشته باشد که معادل خروج دو میلیون خودرو از جاده هاست. (تصویر شماره ۲)
جیوه لامپ کم مصرف
لامپ های کم مصرف، مانند لامپ های فلورسنت، حاوی مقادیر اندکی جیوه هستند که برای تولید نور ضروری است. با این حال مقدار جیوه بکار رفته در لامپ کم مصرف (۱ تا ۵ میلی گرم) بسیار کمتر و کنترل شده تر از سایر تجهیزات دیگر نظیر؛ لامپ فلورسنت معمولی (۲۵ تا ۴۰ میلی گرم)، باتری ساعت (۲۵ میلی گرم)، دماسنج جیوه ای (۵۰۰ میلی گرم)، ترموستات (۶ تا ۱۸ گرم) می باشد.
با توجه به اثرات زیست محیطی این عنصر، باید دفع این تجهیزات پس از استفاده به طریقه صحیح انجام گیرد. هر چند لامپ کم مصرف استاندارد، بسیار ایمن می باشد اما به دلیل مقدار بسیار اندک جیوه در ساختار آن، این نوع لامپ ها در رده زباله های خاص قرار می گیرند. لذا پس از پایان عمر مفید این لامپ ها، نگهداری از آنها باید به گونه ای باشد تا با کمترین اثرات سوء بر روی انسان و محیط زیست، جهت بازیافت و یا دفن بهداشتی به محل زباله های ویژه منتقل گردند.
لامپ کم مصرف و سلامتی انسان
همگام با رشد روز افزون استفاده از لامپ های کم مصرف، پرسش های گوناگونی درمورد اثرات بهداشتی و تأثیرات این گونه لامپ ها بر سلامت انسان مطرح می گردد.
در حال حاضر از نگرانی های مطرح شده جهت استفاده از لامپ های کم مصرف، تابش پرتوی فرابنفش و میدان های الکترومغناطیسی این نوع لامپ ها و در نتیجه خطرات بهداشتی آن برای مصرف کنندگان است.
ساده ترین پاسخ این است که لامپ های فلورسنت از سال ۱۹۳۸ میلادی (بیش از ۷۰ سال) مورد استفاده بوده و تا کنون هیچ گزارش علمی از اثرات منفی پرتو فرابنفش (UV) اعلام نشده است. به برخی از مستندات موجود در این خصوص به شرح زیر می توان اشاره نمود:
- بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران، لامپ های کم مصرف، مشمول اجرای استاندارد اجباری بوده و استفاده از نوع غیر استاندارد آن موجب ضرر و زیان مصرف کننده خواهد شد. یکی از موارد بسیار مهمی که در هنگام خرید لامپ کم مصرف باید مد نظر قرار گیرد، توجه به وجود علامت استاندارد بر روی بدنه لامپ است. لامپ هایی که دارای مهر استاندارد نبوده و یا از طریق مبادی غیر مجاز وارد کشور شده اند، کاملا غیر ایمن و غیر استاندارد بوده و نه تنها کیفیت لازم را نداردند بلکه ممکن است استفاده از آن خطراتی را نیز داشته باشد.
- انجام مطالعات تفصیلی توسط سازمان بهره وری انرژی ایران (سابا) نشان می دهد که استفاده از لامپ های کم مصرف استاندارد از جنبه های بهداشتی، زیست محیطی و ایمنی مورد تایید است.
– نتایج آزمون انتشار پرتوهای فرابنفش بر اساس استاندارد IEC62471 نشان می دهد که لامپ های کم مصرف در گروه لامپ های بی خطر قرار دارند.
– میزان میدان های الکتریکی و مغناطیسی لامپ های کم مصرف در محدوده مجاز تعیین شده در استاندارد بوده و هیچ خطری برای سلامتی ندارد.
- بر اساس استاندارد ملی شماره ۱۱۷۲۲، آستانه خطر مواجهه چشم و پوست با تابش فرابنفش نزدیک، در زمان مواجهه بیشتر از هزار ثانیه (تقریباً ۱۶ دقیقه) برای چشم و پوست حفاظت نشده، نباید بیش از مقدار ۱۰W.m-۲ باشد.نتایج اندازه گیری میزان پرتوهای فرابنفش لامپ های کم مصرف استاندارد که توسط سازمان بهره وری انرژی ایران با همکاری آزمایشگاه روشنایی دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران صورت گرفته نشان می دهد که تمامی مقادیر اندازه گیری شده در محدوده بی خطر قرار دارند و از نظر این استاندارد مشکلی برای بدن ایجاد نمی کند. ضمناً میزان اشعه فرابنفش خورشید نیز در محدوده کم خطر قرار دارد.
- شرکت های بزرگ سازنده لامپ از قبیل جنرالالکتریک عنوان کرده اند که لامپ های کم مصرفی که برای استفاده در خانه و یا ادارات کاربرد دارند به هیچ وجه میزان خطرناکی از پرتو فرابنفش را ساطع نمی نمایند و رد واقع میزان پرتو انتشار یافته از آنها کمتر از پرتوهای موجود در نور طبیعی خورشید است.
- اطلاعات ارائه شده توسط منابع معتبر از قبیل آژانس حفاظت از اشعه و ایمنی هسته ای استرالیا (ARPANSA)، اداره دارو و غذای ایالات متحده (FDA) و …. نشان می دهد که این لامپ ها هیچگونه خطری برای افراد عادی نداشته و میزان UV انتشار یافته از لامپ های کم مصرف بسیار ناچیز بوده و برای سنجش آن باید از دستگاه های بسیار حساس استفاده نمود.
- بر اساس تحلیل داده های مربوط به تابش طیفی لامپ های کم مصرف در فاصله ۳۰Cm (و فواصل بیشتر)، این لامپ ها دارای خطر و یا آسیب جدی برای چشم و پوست در مقایسه با لامپ های رشته ای نیستند. در مورد بکارگیری لامپ های کم مصرف توصیه می شود که اگر از لامپ های کم مصرف بدون پوشش استفاده می شود، بهتر است حداقل فاصله ۳۰ سانتی متری برای استفاده بیش از یک ساعت رعایت شود که معمولاً چنین حالتی در استفاده از لامپ های کم مصرف اتفاق نمی افتد.
اقدامات لازم پس از شکستن لامپ کم مصرف
در صورت شکستن لامپ کم مصرف، بخشی از جیوه موجود در حباب آن بلافاصله به صورت بخار وارد هوا می شود و بخشی دیگر نیز به صورت پودر سفید رنگ بسیار نرمی در می آید که می تواند روی فرش و دیگر منسوجات بنشیند. به علاوه، اگر یک لامپ شکسته شده جمع نشود یا محل آن به درستی تمیز نشود، بخار جیوه بیشتری در طول زمان وارد هوا خواهد شد. آزادسازی جیوه بیشتر در فضاهای گرم یا فضاهای داخلی با تهویه کم اتفاق می افتد. به هنگام شکسته شدن لامپ کم مصرف و حتی لامپ فلورسنت پیشنهاد می شود:
- پنجره ها را باز کنید و به فضای باز بروید.
- کافی است تمام افراد خانه و حتی حیوانات خانگی را به مدت ۱۵ دقیقه از محیط آلوده خارج کنید و اجازه دهید هوا داخل خانه جریان یابد.
- اگر در خانه سیستم تهویه مطبوع مرکزی دارید، آن را خاموش کنید و نگذارید که بخار و ذرات جیوه به درون آن راه یابد.
- پس از آنکه هوا به درون اتاق جریان یافت و هوای تازه وارد شد، باید قطعات بزرگتر به جا مانده از لامپ روی سطوح سخت اثاث خانه مثل میز و صندلی ها را با تکه کاغذ ضخیم یا مقوایی بردارید و هنگام جمع کردن آنها از روی فرش یا موکت نیز باید از دستکش استفاده کنید تا از تماس مستقیم با جیوه جلوگیری شود.
- برای جمع کردن ذرات کوچکتر به جا مانده از لامپ، به هیچ وجه از جاروبرقی و به ویژه جاروهای مرکزی استفاده نکنید، در واقع با این کار بخار جیوه را به دیگر اتاق ها و نقاط ساختمان نیز منتشر خواهید کرد.
- برای جمع کردن قطعات کوچکتر نیز می توانید از نوار چسب استفاده کنید، سپس با دستمال یا حوله مرطوبی روی سطوح سخت دستمال بکشید. پس از آنکه تمام قطعات و مواد داخل لامپ شکسته، جمع شدند باید در کیسه پلاستیکی قرار گیرند و سر کیسه به دقت بسته شود.
- تحقیقات اخیر نشان می دهد که کیسه های پلاستیکی نمی توانند بخار جیوه را به طور مطلق در خود حبس کنند. بنابراین اگر قرار است از این کیسه ها استفاده کنید، آن را خارج از اتاق و در فضای باز بگذارید.
منبع: سازمان بهره وری انرژی ایران (سابا)؛ وزارت نیرو