شبکه جمع آوری فاضلاب
فاضلاب انسانی یا شهری در اثر فعالیت های روزمره بشری از قبیل شستشو، پخت و پز، استحمام و … به وجود می آید و به دلیل بار آلی و میکروبی بالا، بسیار خطرناک می باشد. استفاده از شبکه جمع آوری به منظور انتقال این فاضلاب به تصفیه خانه انجام می گیرد. با کمک شبکه جمع آوری و تصفیه خانه می توان آب را به چرخه محیط زیست بازگرداند.
در طراحی شبکه جمع آوری ثقلی فاضلاب محاسبه میزان دبی، شیب و سایز خط لوله و محل استقرا منهول ها از اهمیت به سزایی برخوردار می باشد. به طور کلی با محاسبه دقیق این موارد می توان سرعت انتقال فاضلاب را در شبکه جمع آوری کنترل نمود. سرعت کمتر از حد مجاز سبب ته نشینی ذرات جامد و ایجاد بوی تعفن و سرعت زیاد آن سبب ایجاد جریان آشفته و متصاعد شدن گازهای موجود در پساب می گردد.
تعاریف اولیه در طراحی شبکه جمع آوری فاضلاب
به مجموعه فاضلاب تولیدی در مجتمع های مسکونی اعم از شهری یا روستایی شامل فاضلاب دستشویی، حمام، شستشوی ظروف و لباس و آشپزخانه ها فاضلاب بهداشتی یا انسانی اطلاق می گردد. جمع آوری فاضلاب بهداشتی و انسانی به دلیل میزان آلودگی بسیار بالا و میکروارگانیزم ها بیماری زا یکی از ضروری ترین مسائل زندگی شهری و روستایی می باشد. این پساب می تواند عامل انتقال بسیاری از بیماری ها به انسان باشد و دفع و تصفیه اصولی آن به وسیله شبکه جمع آوری، امروزه به عنوان یکی از زیرساخت های پایه در هر مجتمع شهری محسوب می گردد. شبکه جمع آوری فاضلاب در واقع به منظور انتقال کلیه پساب های انسانی موجود در شهرها به محل تصفیه خانه احداث می گردد.
فاضلاب بهداشتی به دلیل ماهیت تولیدی آن دارای جامدات معلق، چربی و ذرات قابل ته نشینی زیادی می باشد. این ذرات و چربی ها می توانند باعث گرفتگی یا انسداد خط لوله در شبکه جمع آوری گردند. به علاوه به دلیل بار آلی بسیار بالای فاضلاب بهداشتی امکان به وجود آمدن شرایط بی هوازی و تولید گاز H2S که بسیار بدبو و متعفن می باشد، وجود دارد.
مهمترین عواملی که در طراحی شبکه جمع آوری ثقلی بایستی مد نظر قرار بگیرد شامل موارد ذیل می باشد:
۱- دبی یا میزان تولید فاضلاب بهداشتی در هر یک از واحدهای مسکونی.
۲- اختلاف ارتفاع میان تصفیه خانه و محل های جمع آوری.
۳- نقشه شهر یا روستا و محل هایی که به منظور خط لوله شبکه جمع آوری فاضلاب در نظر گرفته شده است.
۴- محاسبه میزان دبی نشداب و روان آب ها در شهر یا روستا.
با در نظر گرفتن کلیه موارد فوق می توان یک شبکه جمع آوری ثقلی را طراحی نمود. در این شبکه سرعت انتقال فاضلاب در درون خط لوله از اهمیت به سزایی برخوردار می باشد. این سرعت در درجه اول به میزان دبی و در درجه دوم به شیب خط و سایز لوله بستگی دارد. سرعت انتقال فاضلاب در شبکه باید به نحوی طراحی گردد که ذرات جامد موجود در آن، زمان لازم برای ته نشین شدن را نداشته باشند. از سوی دیگر این سرعت نباید به حدی زیاد باشد که جریان سیال درون خط لوله را به حالت آشفته (Turbulence) در آورده که باعث خروج گازهای بد بود در شبکه انتقال و جمع آوری فاضلاب گردد.
محاسبه میزان دبی در طراحی شبکه جمع آوری فاضلاب
دبی یا میزان تولید فاضلاب بهداشتی در یک شبکه انتقال در قدم نخست به میزان جمعیت شهر و همچنین افق افزایش جمعیت وابسته می باشد. از آنجایی که هر نفر به طور متوسط در شبانه روز بین ۱۱۰ لیتر تا ۱۵۰ لیتر فاضلاب در اثر فعالیت های روزمره خود تولید می کند با استفاده از این عدد و در نظر گرفتن میزان جمعیت شهر در سالهای آتی مثلا ۲۰ تا ۳۰ سال آینده می توان دبی تولید فاضلاب را محاسبه نمود.
جدول میزان تولید فاضلاب در جوامع شهری ایران
نوع مصرف | لیتر به ازای هر نفر در روز | لیتر به ازای هر نفر در روز (متوسط) |
حمام | ۲۵ تا ۵۰ | ۳۸ |
لباسشویی | ۱۰ تا ۲۰ | ۱۵ |
ظرفشویی | ۵ تا ۱۵ | ۱۰ |
دستشویی و توالت | ۲۰ تا ۳۰ | ۲۵ |
کولر و تهویه مطبوع | ۲ تا ۵ | ۳ |
متفرقه | ۳ تا ۵ | ۴ |
جمع | ۶۸ تا ۱۳۵ | ۱۰۱ |
منبع: نشریه وزارت نیرو
علاوه بر این مقدار میزان دبی روان آب ها که در اثر بارش باران، آب های شستشوی زمین و یا فعالیت های صنعتی و نیمه صنعتی در حومه شهر، تولید می گردد را بایستی به مقدار دبی افزود. همچنین میزان دبی نشداب هایی که ممکن است به شبکه جمع آوری اضافه گردد.
علاوه بر موارد فوق باید در نظر داشت که فاضلاب تولیدی در مناطق شهری در برخی از ساعات روز در اوج (max) می باشد و در برخی از ساعات به حداقل خود می رسد. به عنوان مثال حداکثر تولید پساب در ساعات اولیه روز و از ساعت ۷ الی ۹ صبح و یا در ساعات اولیه شب بین ساعت ۱۹ الی ۲۲ می باشد. بنابراین به منظور اندازه گیری دقیق دبی حداکثر تولید، ضریب پیک (اوج) تولید پساب اضافه می گردد و بر آن اساس دبی شبکه جمع آوری انتخاب می گردد.
شیب و سایز خط لوله در طراحی شبکه جمع آوری فاضلاب
مساله مهم در طراحی شبکه جمع آوری و انتقال فاضلاب، سرعت انتقال آن می باشد. انتخاب این سرعت از آنجایی اهمیت دارد که شبکه جمع آوری به صورت ثقلی طراحی و اجرا می گردد و لذا از شیب زمین به منظور انتقال استفاده می گردد. در برخی نقاط که شیب زمین مناسب نمی باشد، خط لوله در عمق بیشتری دفن می گردد. در عین حال شیب مد نظر طراحی شبکه جمع آوری فاضلاب بایستی همیشه در هنگام اجرا لحاظ گردد.
پارامتر مهم دیگر سایز خط لوله در شبکه جمع آوری فاضلاب می باشد. پس از اینکه انشعابات از مناطق شهری توسط خطوط لوله جمع آوری می گردند وارد خطوط اصلی یا همان شاه لوله ها شده و به تصفیه خانه فاضلاب منتقل می گردند. هرچه سایز لوله بزرگتر باشد، میزان دبی بیشتری را می توان به وسیله آن انتقال داد،بر این اساس محاسبه میزان دقیق سایز لوله با در نظر گرفتن شیب خط و دبی فاضلاب در شبکه جمع آوری انجام می گیرد.
نقشه مسیر شبکه جمع آوری فاضلاب
با توجه به اینکه مناطق مسکونی بسیار پرتراکم بوده و خطوط انتقال گاز، آب و کابل برق و مخابرات و همچنین مسیرهای مترو و دیگر کانالها در درون زمین حفر می گردند، انتخاب بهترین مسیر در شبکه جمع آوری ثقلی بایستی به دقت انجام شود. علاوه بر موانع مذکور، در طول خطوط انتقال در شبکه جمع آوری بایستی تعدادی منهول به فواصل مورد نیاز طراحی و اجرا گردند تا در حین بهره برداری بتوان به وسیله آنها عملیات فنر زنی و یا تخلیه شبکه را انجام داد. این منهولها در مواردی که اختلاف ارتفاع و یا اختلاف زاویه میان لوله ورودی و خروجی وجود دارد نیز به کار گمارده می شوند.
جنس خطوط لوله در شبکه جمع آوری فاضلاب
انتخاب جنس لوله علاوه بر موارد فنی و مهندسی به جنبه های اقتصادی طرح شبکه جمع آوری فاضلاب نیز بستگی دارد. در حال حاضر شبکه جمع آوری فاضلاب در کشور ما به صورت خط لوله پلی اتیلن کاروگیت اجرا می گردد. این لوله تحمل فشاری بالایی داشته که برای دفن در مناطق شهری مناسب است. به علاوه مانند تمامی لوله های پلی اتیلن مقاومت عالی در برابر خوردگی و شرایط اسیدی یا بازی دارد. سبک بودن و اجرا راحت و آسان، از دیگر مزایای این نوع لوله می باشد.
استفاده از لوله های بتنی و یا فلزی معمولا برای سایزهای بسیار بزرگ یا همان شاه لوله ها مقرون به صرفه تر می باشد. در برخی موارد نیز کانالهای بتنی به دلیل صرفه اقتصادی جایگزین لوله های شبکه جمع آوری شده اند.
نتایج استفاده از شبکه جمع آوری فاضلاب
امروزه با توجه به کاهش بارش های آسمانی، افزایش جمعیت شهری و همچنین رشد صنعت و کشاورزی، بیش از پیش کشور ما با مساله خشکسالی مواجه شده است. یکی از راههای مقابله با خشکسالی و کمبود آب که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته تجربه گردیده است، استفاده مجدد از فاضلاب یا پساب و بازگرداندن آن به چرخه محیط زیست می باشد.
در کشور ما از دیرباز به منظور دفع فاضلاب شهری از چاههای جاذب استفاده می گردید. اما امروزه مطالعات نشان داده که این روش علاوه بر ایجاد آلودگی های شدید خاک، به آبهای زیر زمینی نیز آسیب زده است. غلظت بالای یون نیترات در بسیاری از منابع زیر زمینی، گواهی بر این مدعا است.
شبکه جمع آوری فاضلاب در کنار تصفیه خانه می تواند نتایج زیر را به وجود بیاورد:
۱- جلوگیری از انتقال آلودگی و رشد میکروارگانیزم ها در محیط شهری
۲- عدم آلودگی منابع آب و خاک توسط فاضلاب
۳- امکان بازگرداندن فاضلاب به چرخه محیط زیست و مقابله با خشکسالی
۴- امکان تولید برق و کود شیمیایی از فاضلاب
منبع:شرکت فنی مهندسی طرح و کار